Kişisel gelişim kitapları konusunda en yeni olanların en düzgünü olduğunu düşünebilirsiniz. Sonuçta hepimiz kendimizi geliştirmek için son araçlar ve teorilerden yararlanmak istemiyor muyuz?
İngiliz muharrir ve Oxford Üniversitesi’nde akademisyen Robet Burton’ın 1621 tarihli Melankolinin Anatomisiisimli kitabının okurları buna katılmayabilir.
Son moda sözcükleri ya da sloganları kullanmıyor olsa da insanın kozmik durumunu anlamaya dönük bu öncü teşebbüs günümüz için bile ileri görüşlü sayılıyor.
Amy Liptrot, Melankolinin Yeni Anatomisiadlı derleme yapıtında, melankoliye dair anlayışımızın son dört yüzyılda ne kadar ilerlediğini ortaya koyuyor.
Bu bakış açısıyla, 21. yüzyıl için güncellenmiş bir rehber oluşturuyor.
Peki Burton’ın çığır açan çalışmalarının ne kadarı, günümüz depresyon ve duygudurum bozuklukları anlayışıyla örtüşüyor?
Bu soruyu yanıtlamak için Burton’ın beş teorisine ve olaylarla başa çıkma sistemlerine göz atıyoruz.
Örtüntüleri fark etmek
Depresyon, etkilediği beşerler açısından rastgele bir ritim ya da mantıktan mahrum görünebilir lakin duygudurumlarımız epeyce benzeri örüntüler izleyebilir.
Burton, melankolinin “kalıtsal bir hastalık” olduğu teorisini ortaya attı. Aileler ve jenerasyonlar ortasında ruhsal hastalık örüntüleri aradı.
Çok da haksız sayılmazdı: Günümüzde depresyonun hem genetik hem de çevresel nedenlerle ortaya çıktığı düşünülüyor.
Dr Frances Rice ailelerle çalışarak depresyon bozukluklarını anlamaya çalışıyor.
“Bir anne ya da baba önemli depresyon yaşadığında, çocuğun ve ailenin de bu sürece katıldığı ve kendilerinin de dayanak alabildiği bir hizmet olsun isterim” diyor.
Akıl sıhhatiyle ilgili yalnızca genetiğe değil davranış örüntülerine bakarak da ipucu elde edebiliriz.
Burton’ın melankoli çalışmaları tıpkı vakitte okuru onun hislerinin baş döndürücü doruklarına da çıkarıyordu.
Duygudurum bozukluklarına dair anlayışımızdaki ilerlemelerle birlikte, günümüz akademisyenleri Burton’ın çok iniş çıkışlarının aslında bipolar bozukluğun belirtileri olabileceğini öne sürüyor.
Sürekli değişen ruh haline ve bunları etkileyen şartlara dair çarpıcı bir içgörüye sahipti.
Bugün farkındalık, akıl sıhhatinin yönetilmesinde hayati bir araç olarak görülüyor.
Duygudurumumuzdaki ve davranışlarımızdaki örüntüleri fark edebilirsek, bunlara tesir eden dış faktörleri yönetmeye başlayabiliriz.
Soğuk su banyosu
Burton kitabında, diğer uzmanların yazdığı çok çeşitli fikir ve metinleri bir ortaya getirmişti.
Açık havada “akarsulara ve soğuk suya” girmek uzun yaşamak isteyen herkes için tavsiye edildiği söylenen teorilerden biriydi. Hala haklı görünüyor.
Portsmouth Üniversitesi Ekstrem Ortamlar Laboratuvarı Araştırma Yöneticisi Dr. Mike Tipton, yaklaşık 400 yıl sonra da bu fikri destekliyor.
Bunu çapraz adaptasyon olarak isimlendirdiği bir durumla açıklıyor:
“Soğuk suyun gerilimine alıştıkça ve buna fizyolojik ve hücresel seviyede dayandıkça, depresyon üzere durumların altında yatan öbür gerilimlere karşı oluşan ziyanlı yansıyı de azaltıyorsunuz.”
Doğada vakit geçirmek
Burton için tabiat, melankoli semptomlarını hafifletmede kilit kıymete sahipti.
Hodan ve kardelen üzere bitki ve çiçeklerin şuur bulanıklığına ve melankoliye güzel geldiğini söylüyor ve kalbi yatıştırma konusunda yararlarını övüyordu.
Oxford Botanik Bahçesi müdürü Prof. Simon Hiscock’a göre, hodan üzere bitkiler klasik çağlardan beri melankoli, anksiyete ve depresyon tedavisinde kullanılıyordu.
Bu mütevazı bitkinin yalnızca sevinç getirdiğine inanılmakla kalmıyor, tıpkı vakitte savaşta yürek vermek için Romalı askerlere şarapla birlikte verildiği de söyleniyor.
Burton, tabiatın “memnuniyet verici” tesirlerinin sırf yenilebilir bitkilerle hudutlu olmadığını yazmıştı.
Ayrıca, bedeni canlandırmak için bahçeciliğin, toprağı kazmanın ve sürmenin de ateşli bir savunucusuydu.
Ünlü İngiliz bahçıvan ve yayıncı Monty Don için bu durum bugün de geçerliliğini koruyor.
Bitkilerle fizikî olarak ilişki kurmanın, toprağa dokunmanın ve ektiği bitkilerin büyümesini hissetmenin sağladığı “şifayı” her fırsatta anlatıyor.
Yükü paylaşmak
Burton 400 yıl evvel, “Rahatlamanın en âlâ yolu, kasvetimizi kendi içimizde bastırmak değil bir arkadaşımıza aktarmaktır” demişti.
İçe dönüş ve izolasyon, depresyon yaşayanlar ortasında yaygın davranışlardır.
Bunların, hastanın kendini daha yeterli hissetmesine tesiri olmasa da bu dürtülere karşı koyarak toplumsallaşmak imkansız görünebilir.
Dr. Frances Rice, tedavi planının bir kesimi olarak keyifli aktiviteler planlamayı öneriyor.
Planlama hareketi, hastaya aktiviteleri gerçekleştirmesi için bir ölçü ivme kazandırarak, yapmak istediğinin tam aykırısı olsa bile, hastanın yarar görme bahtını artırıyor.
Sıkıntılı hisleriniz nedeniyle doktora gittiğinizde, antidepresan ilaçlar yazmasını bekleyebilirsiniz lakin günümüzde hekimler artık fotoğraf dersleri yahut yürüyüş kümeleri üzere toplumsal reçeteler de yazabiliyor.
Ciddi bir akıl hastalığından çok yalnızlık, keyif verici aktivitelerden zevk alamama manasına gelen “anhedoni” (eskiden keyif alınan şeylere karşı ilgi ve zevk kaybı) yaşamanıza neden oluyorsa, toplumsal bir reçete ilaçtan çok daha yararlı olabilir.
Topluluk kilit rol oynar. Öyleyse Burton, “şakaları ve cümbüşleriyle sizi keyifli edebilecek arkadaşlar edinin” derken haklıydı.
İş – özel ömür istikrarı
Burton “iş-özel hayat dengesi” terimini kullanmıyor olsa da, bu bahisteki yazılarında “aşırı çalışma” yerine çok daha şiirsel bir tabir olan “öğrenme sevgisi”ni tercih etmişti.
“Okuma ve yazma üzere kamburlaşarak yapılan aktivitelere fazla vakit ayırırsak idman, uyku ve toplumsallaşma üzere ruh sıhhati için âlâ olduğunu bildiğimiz öbür uygulamalara vakit kalmayacağını” söylüyordu.
Denge tam da burada devreye giriyor: Zihnimiz huzursuz ve telaşlıyken, çalışmak beğenilen bir oyalanma, olumlu bir odaklanma ve bir emel duygusu sağlar.
Ancak çok fazla çalışma bizi hareketsiz ve yalnız bırakır, sağlıklı bir zihni besleyen başka aktiviteleri ihmal ederiz.
Burton 400 yıl evvel yazmış olsa da melankolinin nedenleri, belirtileri ve tedavileri üzerine teorilerinden oluşan derlemesi bugün bile yararlı ve yeniliğini koruyor.
İnsan fizyolojisine dair anlayışı epeyce yeniliğini yitirmiş olsa da Burton ve araştırdığı bireyler, melankoli hissiyle nasıl başa çıkabileceğimize dair içkin bir anlayışa sahipti.
Eğer öz farkındalık, yüzme, tabiat, topluluk ve okuma onlar için işe yarıyorsa neden bize de yaramasın?
